Parandalimi Primar dhe Shëndeti i Gjirit
Aktiviteti Fizik
Dëshmitë në rritje tregojnë se ekziston një lidhje mbrojtëse midis aktivitetit fizik dhe kancerit të gjirit, e cila është më e dobishme kur praktikohet gjatë gjithë jetës, por ka përfitime edhe nëse fillohet pas menopauzës.
Aktiviteti i rregullt fizik në çdo moshë redukton rrezikun e kancerit të gjirit. Të qenit aktiv për më shumë se 30 minuta në ditë mund ta ulë rrezikun me 20%.
Mungesa e aktivitetit fizik mund të rrisë rrezikun e kancerit të gjirit. Sipas meta-analizave, sjellja sedentare e zgjatur lidhet me një rrezik të shtuar për këtë sëmundje. Rreziku rritet paksa me rritjen e kohës sedentare, veçanërisht duke parë televizor. Gjithashtu, të qenit sedentare në punë lidhet me një rritje mbi 15% të rrezikut për kancer të gjirit.
Për të reduktuar rrezikun e kancerit të gjirit, gratë duhet të:
✅ Qëndrojnë të shëndetshme dhe aktive
✅ Angazhohen në aktivitet fizik të moderuar për të paktën 30-60 minuta çdo ditë
✅ Mbajnë parasysh që aktiviteti fizik nuk nënkupton vetëm sportin, por edhe ecjen, kopshtarinë, punët e shtëpisë, punën fizike, vallëzimin, etj.
Shmangia e Obezitetit dhe Mbipeshës
Gratë duhet të ndjekin një stil jetese të shëndetshëm për të reduktuar sa më shumë faktorët e njohur të rrezikut për kancerin e gjirit, duke përfshirë shmangien e obezitetit dhe mbipeshës, rritjen e aktivitetit fizik dhe adoptimin e zakoneve të shëndetshme. Studimet e fundit tregojnë se gratë që shmangin mbipeshën reduktojnë rrezikun e kancerit të gjirit pas menopauzës.
Pesha dhe rreziku i kancerit të gjirit ndryshojnë sipas statusit menopauzal. Gratë që janë të dobëta para menopauzës kanë një rrezik të rritur për kancerin e gjirit, ndërsa obeziteti gjatë menopauzës (indeksi i masës trupore [BMI] 30 ose më shumë) dhe shtimi në peshë gjatë moshës së rritur lidhen me një rrezik të shtuar.
Megjithatë, mbajtja e një peshe të shëndetshme gjatë gjithë jetës mund të ulë rrezikun e kancerit të gjirit pas menopauzës deri në 50%. Gratë postmenopauzale që janë mbipeshë ose obeze dhe arrijnë një peshë të shëndetshme mund ta zvogëlojnë rrezikun e kancerit të gjirit me 50%.
Si të llogarisni Indeksin e Masës Trupore (BMI)
BMI = pesha në kilogramë e ndarë me gjatësinë në metra në katror (m²).
Ushqyerja
Edhe pse studimet nuk kanë lidhur drejtpërdrejt dieta të veçanta me rrezikun e kancerit të gjirit, ushqyerja mbetet një faktor i rëndësishëm. Rekomandohet të ndiqet një dietë e ekuilibruar, duke përfshirë fruta dhe perime të freskëta në përditshmëri, si dhe duke kufizuar konsumin e mishit të kuq dhe shmangien e ushqimeve të përpunuara. Gjithashtu, është e rëndësishme të konsumohet sasia e duhur e ushqimit për të ruajtur një peshë të shëndetshme.
Studimet e nivelit të lartë tregojnë se një dietë e stilit mesdhetar, e pasur me fruta, perime, bishtajore, vaj ulliri, arra, proteina bimore, drithëra të plota, peshk dhe një konsum minimal të verës, ka efekt mbrojtës kundër kancerit të gjirit. Kjo mund të përdoret si një masë e parandalimit primar, veçanërisht tek gratë postmenopauzale. Ushqime si perimet, soja dhe karotenoidet duket se kanë një efekt mbrojtës, ndërsa një konsum i lartë i mishit total, mishit të kuq ose të përpunuar, ushqimeve me përmbajtje të lartë sheqeri ose vezëve lidhet me një rrezik më të lartë të kancerit të gjirit.
Një studim i gjerë në Francë tregoi se gratë që merrnin më shumë se 25% të energjisë së tyre nga ushqimet ultra të përpunuara kishin një rrezik 38% më të lartë të kancerit të gjirit pas menopauzës, krahasuar me ato që konsumonin më pak se 12%.
Yndyrnat Trans Industriale dhe Rreziku i Kancerit të Gjirit
Konsumimi i lartë i yndyrnave trans industriale (0.54-0.97 g/ditë) është i lidhur me një rritje prej 10% të rrezikut të kancerit të gjirit, krahasuar me gratë që konsumojnë më pak se 0.54 g/ditë. Rreziku rritet me sasinë e konsumuar, veçanërisht me acidin elaidik. Yndyrnat trans industriale krijohen gjatë procesit të hidrogjenizimit të pjesshëm të yndyrnave dhe vajrave gjatë përpunimit industrial. Ato gjenden te ushqimet e shpejta, produktet industriale dhe snack-et, ushqimet e skuqura dhe të përpunuara, si dhe te produktet e pjekura.
Kufizimi i Konsumit të Alkoolit
Ekziston një lidhje e qartë midis konsumit të alkoolit dhe rrezikut të kancerit të gjirit. Ky rrezik rritet me rritjen e konsumit të alkoolit, edhe pse çdo sasi alkooli shoqërohet me një rrezik të caktuar. Kjo vlen për të gjitha llojet e pijeve alkoolike, përfshirë birrën, verën dhe pijet e forta.
Në rajonin e Evropës të OBSH-së në vitin 2018, 25% e rasteve të reja të kancerit të gjirit ishin të lidhura me konsumimin e deri në 2 pije alkoolike (20 g alkool të pastër) në ditë, ndërsa 46% ishin të lidhura me 3 deri në 6 pije (60 g alkool të pastër) në ditë. Edhe pse vetëm 8% e vdekjeve nga kanceri i gjirit ishin të lidhura me konsumimin e alkoolit, kjo përfaqësonte 12,100 gra në Evropë në vitin 2018.
Në një studim me gra në Shtetet e Bashkuara që konsumonin 4 ose më shumë pije në javë, ulja e konsumit në asnjë pije ose më pak se 1 pije në ditë u vlerësua se reduktonte rrezikun e tyre të kancerit të gjirit me 35%.
Faktorë të Tjerë të Rrezikut
Faktorët Riprodhues dhe Biologjikë
Lindja e fëmijëve në moshë të re (nën 30 vjeç) dhe pasja e disa fëmijëve zvogëlon rrezikun e kancerit të gjirit, veçanërisht për kancerin e tipit estrogjen-receptor (ER)-pozitiv. Gjithashtu, ushqyerja me gji për periudha të gjata (p.sh., 2 vite për çdo fëmijë) dhe ushqyerja me gji e disa fëmijëve ka një efekt mbrojtës kundër kancerit të gjirit. Studimet tregojnë se ushqyerja me gji është e lidhur me një rrezik më të ulët të kancerit të gjirit të tipit hormon-receptor-negativ.
Faktorët Menstrualë
Fillimi i menstruacioneve në moshë të hershme (≤ 12 vjeç)
Mosha e lartë e menopauzës (≥ 53 vjeç)
Të dyja këto faktorë rrisin gjasat për zhvillimin e kancerit të gjirit.
Dendësia e Lartë e Gjirit
Një densitet i lartë i gjirit i identifikuar me mamografi është i lidhur me një rrezik 4 deri në 6 herë më të lartë për kancerin e gjirit, krahasuar me gratë me densitet të ulët të gjirit.
Terapia e Menopauzës dhe Përdorimi i Kontraceptivëve
Terapia Hormonale e Menopauzës (MHT)
Përdorimi i fundit i terapisë hormonale të menopauzës (veçanërisht kombinimi estrogjen + progesteron) është i lidhur me një rritje të rrezikut për kancerin e gjirit.
Një studim i gjerë i publikuar në vitin 2019 nga Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer tregoi se të gjitha llojet e MHT, përveç estrogjeneve vaginale, ishin të lidhura me një rrezik të shtuar të kancerit të gjirit. Ky rrezik rritej me kohëzgjatjen e përdorimit. Rreziku ishte më i madh për terapinë e kombinuar estrogjen-progesteron sesa për terapinë vetëm me estrogjen. Studimi vlerësoi se përdorimi i MHT në vendet perëndimore ka shkaktuar rreth 1 milion raste të kancerit të gjirit nga një total prej rreth 20 milion rastesh që nga viti 1990.
Gratë pa histori të kancerit të gjirit duhet të diskutojnë me mjekun për rreziqet dhe përfitimet e MHT për të marrë një vendim të informuar. Nëse vendosin ta përdorin, rekomandohet të marrin dozën më të ulët efektive për kohën më të shkurtër të mundshme. Për gratë me histori të kancerit të gjirit, MHT nuk rekomandohet, pasi studimet tregojnë se mund të rrisë rrezikun e përsëritjes së sëmundjes.
Përdorimi i Kontraceptivëve Oralë
Kontraceptivët oralë lidhen me një rritje të rrezikut të kancerit të gjirit.
Një studim i kryer për 36 vite nga Nurses’ Health Study tregoi se përdorimi i kontraceptivëve për 5 vite lidhej me një rritje të rrezikut të kancerit të gjirit, por ky rrezik ulet 10 vite pas ndalimit të përdorimit të tyre.
Një studim në Danimarkë me 19.6 milion vite-person ndjekjeje tregoi se:
Gratë që përdorin aktualisht ose kanë përdorur së fundmi kontraceptivë të kombinuar (estrogjen + progestogjen) kishin një rritje prej 19% të rrezikut të kancerit të gjirit.
Kontraceptivët vetëm me progestogjen kishin një rritje më të vogël të rrezikut.
Shmangia e Duhanpirjes
Duhanpirja rrit rrezikun e kancerit të gjirit, veçanërisht te gratë që fillojnë pirjen e duhanit përpara shtatzënisë së tyre të parë.
Një histori e gjatë e duhanpirjes para shtatzënisë së parë lidhet me një rritje prej 18% të rrezikut të kancerit të gjirit, veçanërisht për kancerin e tipit estrogjen-receptor-pozitiv, krahasuar me gratë që nuk kanë pirë duhan.